Sa Pilipinas, bawat araw ng halalan ay isang pagsubok sa ating paninindigan para sa demokrasya. Maagang gumigising ang mga tao, puno ang mga barangay hall ng mga botante, at milyon-milyong Pilipino ang nakikilahok sa sagradong gawaing sibiko ng pagboto. Ngunit sa likod ng makukulay na tarpaulin ng kampanya at ng magagarbong political rally, may isang tahimik ngunit mahalagang puwersang gumagalaw: ang mga tagamasid ng halalan. Madalas hindi napapansin, ang mga taong ito—lokal man o mula sa ibang bansa—ang nasa unahan ng laban para sa integridad ng halalan. At sa panahong marupok ang demokrasya, mas kailangan natin sila kaysa dati.
Ang mga tagamasid ng halalan ay hindi naroon para kampihan ang sinuman o impluwensyahan ang mga botante. Simple ngunit mahalaga ang kanilang layunin: maging saksi, magdokumento, at tiyaking ang bawat boto ay mabibilang nang patas at malaya. Sa Pilipinas, kung saan laganap ang mga pampulitikang dinastiya at ang disimpormasyon ay bahagi na ng estratehiya ng kampanya, nagsisilbing panimbang sa pang-aabuso at kawalan ng transparency ang independent na pagmamasid. Kapag may tagamasid, mas mababa ang tsansa ng pandaraya, nababawasan ang pananakot, at mismong proseso ay nagiging mas bukas sa publiko.
Naranasan na natin ito. Noong 2022, sa gitna ng pambansa at lokal na halalan, ang mga tagamasid mula sa Legal Network for Truthful Elections (LENTE), Parish Pastoral Council for Responsible Voting (PPCRV), at maging ang mga internasyonal na grupo tulad ng Asian Network for Free Elections (ANFREL) ay gumanap ng mahalagang papel sa pagdokumento ng mga iregularidad at sa pagpapatibay ng tiwala ng publiko sa resulta. Hindi man nila kayang solusyunan ang lahat ng problema, naging epektibo silang panangga sa pandaraya.
Ngunit nananatili ang mga hamon. Mula sa pagbili ng boto sa mga liblib na probinsya hanggang sa pagkaantala ng resulta mula sa vote-counting machines, madalas nasa matitinding kalagayan ang mga tagamasid ng halalan sa Pilipinas. Marami sa kanila ay volunteers, kulang sa pondo, at labis ang responsibilidad. Mas masahol pa, may mga lugar na wala ni isang tagamasid—iniiwang bukas sa dayaan ang buong komunidad.
Marupok ang Demokrasya—Ngunit Nasa Mamamayan ang Tunay na Lakas Nito
Kaya’t lalo nating kailangang palakasin ang suporta sa lokal at internasyonal na pagmamasid. Dapat palawakin ng Commission on Elections (COMELEC) ang suporta para sa mga independent watchdog at tiyakin na ang accreditation process ay malinaw, maagap, at inklusibo. Kailangang pondohan at sanayin ang mga grupo ng civil society upang makapag-deploy ng mga tagamasid hindi lang sa mga lungsod kundi pati sa pinakamalayong bahagi ng bansa. At higit sa lahat, dapat nating tanggapin—hindi itaboy—ang pagmamasid ng mga internasyonal na organisasyon. Sapagkat namumuhay ang demokrasya sa liwanag, hindi sa dilim.
Sa buong mundo, unti-unting nabubuwag ang mga demokratikong institusyon. Natutunan na ng mga awtokratikong rehimen kung paano manipulahin ang halalan—hindi sa pagbawal nito, kundi sa mas subtil na paraan: gamit ang teknolohiya para sa propaganda, pagsupil sa mga kritiko, at pagdududa sa resulta upang sirain ang tiwala ng publiko. Hindi ligtas ang Pilipinas sa ganitong mga panganib. Ang ating sandata ay hindi lamang batas, kundi pagbabantay—at ang mga tagamasid ng halalan ang mga mata ng pagbabantay na ito.
Sa mga darating na taon, habang lalong umiigting ang pagkakahati-hati sa politika at lumalaganap ang digital disinformation, magiging mas mahalaga ang papel ng mga tagamasid. Hindi sila tahimik na nanonood lamang. Sila’y aktibong tagapagtanggol ng proseso ng demokrasya.
Para sa mga kabataang idealistiko, maaaring hindi kasing-kinang ng pagtakbo sa posisyon ang pagiging election monitor. Ngunit ito’y kasing makabayan. Kung nais talaga nating pangalagaan ang demokrasya, dapat nating kilalanin na ang pagboto ay kalahati lamang ng laban. Ang pagbabantay sa boto—nang may tiyaga, walang kinikilingan, at walang takot—ay kasinghalaga rin.
Kaya’t suportahan natin sila. Protektahan natin sila. At higit sa lahat, tiyakin nating sila’y naroroon—kahit saan sila kinakailangan.
Sapagkat ang demokrasya ay namamatay sa dilim—
At ang mga tagamasid ng halalan ang siyang nagbibigay ng liwanag.
